Πολυάριθμες αρχαιολογικές ανασκαφές έχουν φέρει στο φως σκεύη, επιγραφές, κείμενα, ακόμη και απολιθώματα, που όλα συγκλίνουν προς ένα κοινό συμπέρασμα: το ελαιόλαδο κατείχε εξέχουσα θέση στην καθημερινή ζωή κατά την αρχαιότητα.
Πιθανολογείται ότι η χρήση του εκτείνεται σε 4 κυρίως άξονες:
- Οικονομία
- Λατρεία
- Διατροφή
- Ομορφιά
Ας γυρίσουμε μερικές χιλιάδες χρόνια πίσω, για να θαυμάσουμε τα ευρήματα των αρχαιολογικών ανασκαφών που ήρθαν στο φως και από τα οποία αντλήθηκαν πολύτιμες πληροφορίες.
1. ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΩΣ ΘΕΜΕΛΙΟ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΟΥ ΜΙΝΩΙΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
Η συστηματική καλλιέργεια της ελιάς, σύμφωνα με το Γάλλο ερευνητή Paul Faure, φαίνεται να ξεκίνησε από την Κρήτη κατά τη νεολιθική εποχή.
Η οικονομική ανάπτυξη του Μινωικού πολιτισμού βασιζόταν κατά κύριο λόγο στην καλλιέργεια του ελαιόδεντρου και του αμπελιού.
Μάλιστα, χαρακτηριστική είναι η φράση του Γάλλου μελετητή Paul Faure: «Η ελιά εξασφαλίζει την οικονομική κυριαρχία της Κρήτης στον αιγαιοπελαγίτικο κόσμο».
Το ελαιόδεντρο κατείχε τη δική του απεικόνιση στην κρητική ιερογλυφική γραφή, η οποία φαίνεται να διατηρήθηκε και στην γνωστή γραφή Γραμμική Α.
Εντυπωσιακά είναι τα ευρήματα πινακίδων σε Γραμμική Α που ανασύρθηκαν από ανασκαφές στις Αρχάνες. Σε αυτά, παρουσιάζεται καθαρά το ιδεόγραμμα που αφορά στην ελιά, το λάδι αλλά και άλλα αγαθά όπως το σιτάρι και ο οίνος. Οι καταγραφές αυτές θεωρείται ότι ήταν λογιστικού περιεχομένου, γεγονός που ενισχύεται από την παρουσία απολιθωμάτων κουκουτσιών ελιάς στον ίδιο χώρο και αγγείων για την αποθήκευση των αγαθών.
Όμως, οι Μινωίτες δεν παρήγαγαν ελαιόλαδο μόνο για εγχώρια χρήση. Ιερατικός πάπυρος που βρέθηκε στην Αίγυπτο, χρονολογούμενος περίπου το 2.200 π.Χ., μαρτυρά τις εμπορικές συναλλαγές με την αποκαλούμενη «Γη των Κεφτιού», όπως ονόμαζαν την Κρήτη.
2. ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΩΣ ΣΥΜΒΟΛΟ ΛΑΤΡΕΙΑΣ
Δεν είναι λίγα τα έργα τέχνης που σώζονται από τα ανάκτορα του Μινωικού πολιτισμού και χαρακτηρίζονται από την ύπαρξη απεικονίσεων μορφών ελιάς.
Μια γνωστή τοιχογραφία από την Κνωσό (η εικόνα στην κορυφή της σελίδας), απεικονίζει ελαιόδεντρα να περιστοιχίζονται από Μινωίτες συγκεντρωμένους σε εκδήλωση, μάλλον τελετουργικού χαρακτήρα, σε ιερό άλσος.
Έπειτα, η περίφημη σαρκοφάγος της Αγίας Τριάδας Μεσαράς χαρακτηρίζεται από το ελαιόδεντρο που είναι φυτεμένο πίσω από το βωμό. Η ύπαρξη του δένδρου στη συγκεκριμένη θέση αποδίδεται στον ιερό χαρακτήρα που προσδίδει στον τόπο.
Ίσως ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα να είναι και η πινακίδα με προσφορές ελαίου που διασώθηκε από το ανάκτορο της Κνωσού. Μάλιστα, στη συγκεκριμένη επιγραφή αναφέρονται και οι ποσότητες ελαίου που αναμενόταν να αφιερώσουν σε κάθε ιερό.
Άλλο ενδιαφέρον εύρημα αποτελεί η επιγραφή του 4ου αι. π.Χ. από την κρητική Δρήρο, η οποία φανερώνει ακόμη μία πτυχή της λατρευτικής μορφής του ελαιόδεντρου μέσα από μυητικές τελετές. Συγκεκριμένα, κάθε νεαρός είχε χρέος να φυτέψει μια ελιά και να τη φροντίζει μέχρι να μεγαλώσει, ώστε να επιδείξει τις ικανότητές του για αφοσίωση και υπευθυνότητα.
Η λατρεία της ελιάς συνεχίζεται και έπειτα από την αφάνιση του Μινωικού πολιτισμού, στην αρχαία Ελλάδα.Τα ελαιόδεντρα στον ιερό βράχο της Ακρόπολης περιβάλλονται από τη φήμη ότι φυτεύτηκαν από την ίδια τη θεά Αθηνά.
Τόσο μεγάλη ήταν η ιερότητα των ελαιόδεντρων στην Αρχαία Αθήνα, που προστατεύονταν από τον Άρειο Πάγο, με σκληρές ποινές να επιβάλλονται σε όποιον έβλαπτε αυτά τα σύμβολα λατρείας.
«Και αν κανείς ξερίζωνε ή απέκοπτε κάποιαν μορίαν ελαίαν δικαζόταν από τον Άρειο Πάγο και αν ήταν ένοχος τον καταδίκαζαν σε θάνατο…»
Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 60, 2, 4-7
Άλλωστε μια ενδεικτική πρακτική που έχει διασωθεί μέχρι και σήμερα είναι η απόδοση ύψιστης τιμής στους Ολυμπιονίκες, μέσα από τη στεφάνωση με φύλλα ελιάς.
3. ΤΟ ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΣΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΚΡΗΤΩΝ
Από τις ανασκαφές στα μινωικά ανάκτορα είναι γνωστό ότι οι Μινωίτες εκμεταλλεύονταν τον καρπό της ελιάς από δύο ειδών δέντρα: την άγρια και την ήμερη ελιά.
Είναι φανερό ότι είχαν εξασκήσει σε τέτοιο βαθμό την ελαιοκαλλιέργεια που ξεχώριζαν τις ποιότητες των παραγομένων καρπών σε βρώσιμους και σε προοριζόμενους για παραγωγή του “υγρού χρυσού”.
Ανάμεσα στα αντικείμενα που ανασύρθηκαν δίπλα στα λείψανα ενταφιασμένων Μινωιτών, σχεδόν σε κάθε περίπτωση βρέθηκαν απανθρακωμένα κουκούτσια βρώσιμης ελιάς.
Το γεγονός αυτό αποδίδεται στην απονομή του τελευταίου κατευοδίου και την παροχή των απαραίτητων αγαθών για το μακρύ ταξίδι. Μια συνήθεια που φαίνεται να μην εγκαταλείφθηκε ακόμη και στα μεταμινωικά χρόνια, σύμφωνα με ανασκαφές στη συνοικία Πόρος του Ηρακλείου.
Αφήνοντας πίσω τις σκονισμένες και θαμμένες, κάτω από τη γη, αποθήκες του Μινωικού πολιτισμού, με τα απολιθώματα από κουκούτσια ελιάς και τα κάθε μεγέθους δοχεία αποθήκευσης του ελαιολάδου, ερχόμαστε στα σύγχρονα χρόνια όπου το τοπίο δεν έχει αλλάξει.
Οι κρητικοί σέβονται και τιμούν μέχρι σήμερα το πολυτιμότερο στοιχείο της διατροφής τους: την ελιά και το ελαιόλαδο.
Συχνά οι περιηγητές που φτάνουν στην Κρήτη εκπλήσσονται από την ποσότητα ελαιολάδου που καταναλώνει η κάθε οικία. Το ελαιόλαδο ρέει άφθονο στο καθημερινό τραπέζι: από τη σαλάτα, όπου γυαλίζει επάνω στη φέτα διάσπαρτο με ρίγανη έως κάθε μαγειρευτό πιάτο, καθώς λίγα είναι εκείνα που δεν απαιτούν τη χρήση ελαιολάδου κατά την προετοιμασία τους.
Ξακουστή είναι η περίφημη Μελέτη των επτά χωρών, που πραγματοποίησε ο Ancel Keys στα τέλη της δεκαετίας του 1950. Σύμφωνα με αυτή, οι Κρητικοί που κατανάλωναν ανελλιπώς φαγητά πλούσια σε ελαιόλαδο, είχαν τους καλύτερους δείκτες επιπέδων υγείας.
Συγκεκριμένα, τα καρδιαγγειακά νοσήματα και οι νεοπλασίες ήταν σχεδόν ανύπαρκτα για τους κατοίκους της Κρήτης, τη στιγμή που βορειότερες χώρες παρουσίαζαν ανησυχητικά αυξημένο ποσοστό θνησιμότητας. Η διαφορά αυτή αποδίδεται στην κατανάλωση ελαιολάδου από τους Κρήτες.
«Πόσο λάδι τρώνε, Θεέ μου!»,
ήταν μάλιστα τα λόγια που είχε ξεφωνίσει ο ίδιος ο Keys!
Πιο σύγχρονες μελέτες επιβεβαιώνουν ότι η μεσογειακή διατροφή, βασισμένη στο ελαιόλαδο, φέρεται ως η ιδανική για την προστασία από νοσήματα της καρδιάς και του εγκεφάλου.
Συγκεκριμένα, ο Walter C. Willett σε σχετική έρευνα υποστηρίζει ότι πάνω από το 80% της στεφανιαίας νόσου, το 70% των εγκεφαλικών και το 90% του διαβήτη τύπου ΙΙ, μπορούν να αποφευχθούν ακολουθώντας την παραδοσιακή Μεσογειακή διατροφή.
Οι ιδιότητες αυτές αποδίδονται στη σύσταση του συγκεκριμένου ελαίου. Το ελαιόλαδο είναι πλούσιο σε πολυφαινόλες, βιταμίνη Ε και μονοακόρεστα, γνωστά και ως ευεργετικά λίπη.
Έτσι, ακόμη και σήμερα, οι Κρητικοί συνεχίζουν την παράδοση και έχουν σε εξέχουσα θέση στη διατροφή τους αυτό το πολύτιμο ελιξίριο που χαρίζει μακροζωία και ευ ζην.
4. ΕΛΑΙΟΛΑΔΟ ΚΑΙ ΟΜΟΡΦΙΑ ΚΑΤΑ ΤΟΥΣ ΜΙΝΩΙΚΟΥΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥΣ ΧΡΟΝΟΥΣ
Η ομορφιά στην αρχαία Ελλάδα φαίνεται να αποτελούσε αντικείμενο μεγάλου θαυμασμού. Αμέτρητα αγάλματα και γλυπτά απεικονίζουν το κάλλος, σμιλεμένο ως την τελευταία λεπτομέρεια με τα πρότυπα της τελειότητας.
Στα τελετουργικά περιποίησης, περίοπτη θέση κατέχει και πάλι το ελαιόλαδο.
Πινακίδες που ανασύρθηκαν γραμμένες σε Γραμμική Α, παρουσιάζουν τους Μινωίτες να έχουν αναπτύξει την τέχνη αρωματισμού του ελαιολάδου με ποικιλία βοτάνων. Ορισμένα από τα αρωματικά φυτά που απαντώνται στις επιγραφές είναι το κύμινο, ο κορίανδρος, ο μάραθος, ο σχίνος, η μίνθη και το σησάμι.
Ακόμη, πέρα από τον αρωματισμό του σώματος με τα διάφορα αρωματικά έλαια, χρησιμοποιούσαν το ελαιόλαδο ως μέσο καθαρισμού αλλά και για μαλάξεις.
Το επικρατέστερο πρότυπο ομορφιάς κατά τα αρχαία χρόνια, περιελάμβανε όχι μόνο όμορφο δέρμα, αλλά και γυμνασμένο σώμα. Ιδιαίτερα οι άρρενες, αφιέρωναν περίπου 6 με 8 ώρες ημερησίως στο γυμναστήριο.
Στη συνέχεια ακολουθούσαν τα δημόσια λουτρά, τα οποία παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον.
Αφού έπλεναν το σώμα τους με θερμό νερό, λούζονταν με αγνό ελαιόλαδο, προερχόμενο από ειδικά αγγεία. Οι αρύβαλλοι, όπως ονομάζονταν, έχουν βρεθεί από ανασκαφές σε ποικιλία μεγεθών και μαρτυρούν τη διαδεδομένη αυτή τακτική.
Το τελετουργικό συνεχιζόταν, με τη βοήθεια ενός ειδικού εργαλείου, τη στλεγγίδα, με το οποίο έξυναν το σώμα για να αφαιρέσουν τις ακαθαρσίες.
Ως τελευταίο στάδιο περιποίησης, φαίνεται να είχαν το μασάζ με ελαιόλαδο στα κουρασμένα άκρα τους.
Χαρακτηριστική είναι η αναφορά του Ομήρου στο έργο του Ιλιάδα, όπου παρουσιάζει τον Οδυσσέα και το Διομήδη να κάνουν μπάνιο σε ελαιόλαδο πριν το δείπνο:
“…μπήκαν σ’ ομορφοστόλιστους λουτήρες κι ελούστηκαν, κι ως λούστηκαν κι αλείφτηκαν καλά με λάδι, πηγαίνουν για δείπνο…“
Ομήρου Ιλιάδα Κ 577
Συμπερασματικά, το ελαιόλαδο αποτέλεσε σημαντικό μέσο καλλωπισμού κατά τα μινωικά χρόνια, μια τακτική που φαίνεται να υιοθετήθηκε και να εξελίχτηκε κατά τους μεταγενέστερους αρχαιοελληνικούς χρόνους.
Μάλιστα, τα τελετουργικά του ελαιολάδου είχαν εκτιμηθεί και από τους Ρωμαίους. Χαρακτηριστική είναι η φράση του Πόλλιου, όταν ρωτήθηκε από τον Αύγουστο για το τι έπρεπε να κάνει για να ζήσει έως τα βαθειά γεράματα:
«Πολύ λίγα πράγματα», είχε πει, «σχεδόν τίποτα. Να πίνετε κρασί και να αλείφεστε με λάδι».
Η ΑΥΡΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΥΝΕΧΙΖΕΙ ΤΗΝ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
Τα ίδια ελαιόδεντρα, που στον ίσκιο τους γεννήθηκε ο Μινωικός πολιτισμός και αποτέλεσε την αρχή του μετέπειτα πολιτισμού όλης της Ευρώπης, δίνουν και σήμερα τους καρπούς τους στην Αύρα Κρήτης.
Διατηρώντας την αρχαία παράδοση, με σεβασμό στο ιερό δένδρο της ελιάς και εκτιμώντας κάθε έναν καρπό της, η Αύρα Κρήτης δημιουργεί αγνά προϊόντα για μια ολοκληρωμένη φυσική περιποίηση.
Με κρητικό βιολογικό ελαιόλαδο και περίσσεια φροντίδα, παρασκευάζονται είδη καλλωπισμού και περιποίησης της επιδερμίδας, που εσωκλείουν λίγη από την αύρα του γόνιμου κρητικού εδάφους, της ανεξίτηλης ομορφιάς, του μεγάλου αυτού πολιτισμού – λίγη από την αύρα της Κρήτης.
